سطحی نگری دینی : علامت و عاقبت

سطحی نگری دینی : علامت و عاقبت   حجت الاسلام محمد سروش محلاتی     دین، شیوه و روش صحیح زندگی کردن را به انسان می‌آموزد و به تعبیر علامه طباطبایی «ان الدّین فی عرف القرآن هو السنه الاجتماعیه الدائره فی المجتمع» (1 )، از این رو هنگامی که دین بد فهمیده می‌شود، مسیر زندگی انسانها منحرف می‌گردد و همان‌گونه که شخص بی‌دین از صراط مستقیم خارج شده است، شخصی متدینی هم که تلقی صوابی از دین ندارد، بیرون از صراط مستقیم است . دینداری دارای لغزشگا‌ههای مختلفی است که یکی از خطرناکترین آنها «سطحی‌نگری» است. دیندار سطحی‌نگر، چیزی از دین را «منکر» نمی‌شود و در صدد «مخالفت» با دین هم نیست، ولی درک او فراتر از برخی ظواهر نمی‌رود و به «فهم عمیق» از دین دست نمی‌یابد .   سطحی‌نگری دینی «عللی» دارد و «علایمی» که با این علل و علایم می‌توان زمینه‌های آن را شناسایی کرد و به میزان گستردگی و شیوع آن در جامعه دینداران پی برد و با توجه به این علل و عوامل می توان «عاقبت» آن را پیش بینی کرد. یکی از این علایم، «زود‌باوری» است . افراد سطحی‌نگر، بسیار زود باورند و به راحتی می‌توان فضای ذهنی آنها را اشغال کرد و زمام اندیشه‌شان را به دست گرفت. آنها به دلیل اینکه به معضلات هر مسئله توجه ندارند و از تجربه و تحلیل عمیق و همه جانبه مسایل دینی عاجزند، به سرعت و به سهولت، به «یقین» و اطمینان می‌رسند. چه بسیار مسایلی که برای متفکران جای شک و تردید داشته و دانایان با احتیاط نسبت به آن اظهار نظر می‌کنند، ولی سطحی‌نگران، از موضع «جزمیت» درباره آن نظر می‌دهند و چه بسیار مسایلی که اندیشمندان آن را «نظری» دانسته و نیازمند «دلیل» می‌شمارند، ولی سطحی نگران آن را «بدیهی» معرفی کرده و بی‌نیاز از استدلال می‌شمارند و بحث درباره آن را «تخطئه» می‌کنند . مثلاً زود‌باوران به راحتی ادعای کشف و شهود و یا ملاقات با امام زمان را «تصدیق» می‌کنند و به صرف اینکه از فلان واعظ و یا مداح شنیده‌اند، آن را وحی منزل می‌دانند، ولی اهل نظر چون تابع دلیل‌اند، در برابر ادعاهای بی‌دلیل مقاومت می‌کنند و به خود جرأت می‌دهند که درباره اعتبار هر دلیل، به بحث و تأمل بپردازند. از این رو فقیه بزرگی مانند آیت الله خوئی در برابر همه حکایتهایی که درباره ملاقات با امام زمان نقل شده، می‌ایستد و می‌گوید: ادعای رؤیت امام زمان در عصر غیبت پذیرفته نمی‌شود: «اما زمان الغیبه فادعاء الرؤیه فیه غیر مسموعه» . ( 2)، او می‌گوید ما وظیفه داریم که هر کسی مدعی رؤیت حضرت شود، او را «تکذیب» نماییم: «انّا مأمورون بتکذیب مدعّی الرؤیه» . (3)، علامه بحر‌العلوم هم که بسیاری از حکایتهای تشرّف منسوب به اوس ت، «امتناع رؤیت حضرت» در عصر غیبت را مبنایی دانسته که در مسایل مختلف باید به‌ آن توجه داشت، از این رو می‌گوید ، گاه برخی از علمای ابرار عیناً به «سخن» حضرت آگاه می‌شوند، ولی امکان این گونه علم به کلام امام، به معنی «امکان رؤیت» حضرت نیست و باید ادعای آنان، با «امتناع رؤیت»‌ سازگار باشد: «ربما یحصل لبعض حفظه الاسرار من العلماء الابرار العلم بقول الامام (ع) بعینه علی وجه لا ینافی امتناع الرؤیه فی هذه الغیبه...» (4) ........